Tak strasznego doświadczenia, jakim jest śmierć osoby bliskiej, nie jest w stanie zrekompensować żadna kwota pieniężna. Jeśli miałeś nieszczęście być nim dotknięty, najpewniej Twoim udziałem staną się liczne dolegliwości – nie tylko natury psychicznej, ale także czysto fizycznej. Wszystko to może doprowadzić do znaczącego pogorszenia Twojego stanu zdrowia. Może też wpłynąć negatywnie na stan majątkowy.
Polskie prawo przewiduje w takim przypadku możliwość uzyskania przez Ciebie od sprawcy wyrządzonej w ten sposób szkody odpowiedniej rekompensaty, mającej choć w części zniwelować jej negatywne skutki.
Poza odpowiednią rentą odszkodowawczą oraz obowiązkiem zwrotu na Twoją rzecz poniesionych kosztów leczenia i pochówku zmarłej osoby bliskiej, przysługuje Ci również prawo do uzyskania stosowanego odszkodowania oraz zadośćuczynienia. Stanowią one najważniejsze świadczenia, do których zapłaty jest w takiej sytuacji zobowiązany sprawca szkody.
W artykule: „Odszkodowanie/zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej” opisałem ogólne zasady, na jakich sprawca szkody prowadzącej do śmieci osoby bliskiej ponosi odpowiedzialność wobec Ciebie, a także szczegółowo wyłożyłem reguły uzyskania dwóch pierwszych rodzajów rekompensat. W tym wpisie zajmę się opisaniem dwóch najbardziej istotnych – odszkodowania i zadośćuczynienia…
Z poniższego tekstu dowiesz się:
- Czym jest odszkodowanie za śmierć osoby bliskiej?
- Czym jest zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej?
- Od kiedy przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie?
- Jaka może być wysokość zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej?
- Jak uzyskać odszkodowanie i zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej?
- Czy roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie podlega przedawnieniu?
- Czy roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie podlega dziedziczeniu?
Czym jest odszkodowanie za śmierć osoby bliskiej?
Odszkodowanie za śmierć osoby bliskiej uregulowane jest w art. 446 § 3 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim, sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
To kim są „najbliżsi członkowie rodziny zmarłego” oraz na czym polega „znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej” wyjaśniłem dokładnie w artykule wspomnianym we wstępie do niniejszego wpisu.
Odszkodowanie za śmierć osoby bliskiej jest świadczeniem, którego celem jest naprawienie wyrządzonej przez sprawcę szkody majątkowej. Jego celem jest wyrównanie materialnej straty, którą osoba pośrednio poszkodowana poniosła na skutek zaistniałego wypadku skutkującego śmiercią osoby bliskiej.
Podstawą przyznania odszkodowania jest znaczne pogorszenie sytuacji życiowej uprawnionego, przy czym dotyczy to nie tylko jego obecnej sytuacji majątkowej, lecz także utraty realnej możliwości jej polepszenia, osiągnięcia korzystniejszych warunków życia i realizacji planów życiowych w przyszłości. Przykładem może być konieczność porzucenia przez dziecko nauki aby sprawować opiekę nad pozostałym rodzeństwem, które osierociła śmierć rodziców.
Odszkodowanie obejmuje kompensatę uszczerbku majątkowego. Może on wynikać przykładowo z nieotrzymywania przez uprawnionego części dochodów zmarłego, którą ten przekazywał mu w czasie gdy jeszcze żył. Szkoda taka może także być spowodowana brakiem możliwości zaoszczędzenia wydatków na różnorakie potrzeby zaspokajane wcześniej przez zmarłego, pozbawieniem poszkodowanego jego opieki, wsparcia w trudnościach życiowych, a także braku możliwości korzystania z umiejętności zmarłego i pomocy lub wyręki w bieżących sprawach życia codziennego.
To wszystko przekłada się na sytuację majątkową pokrzywdzonego, zwłaszcza przez konieczność poniesienia dodatkowych wydatków, które nie wystąpiłyby, gdyby osoba bliska wciąż żyła. Przykładowo w takiej sytuacji znajduje się matka, która nie może już liczyć na wcześniej ofiarowywane wsparcie finansowe zmarłego syna, czy sprawowanie przez niego opieki nad nią w przyszłości.
Wysokość odszkodowania za śmierć osoby bliskiej
Musisz przy tym wiedzieć, że opisywane odszkodowanie ma charakter szczególny, bowiem obejmuje szeroko pojęte szkody majątkowe, często nieuchwytne lub trudne do precyzyjnego wyliczenia, a jego rozmiar jest uzależniony od oceny sytuacji życiowej i materialnej osoby, która dochodzi takiego świadczenia.
Z uwagi na niemożność precyzyjnego obliczenia rozmiaru szkody wyrządzonej przez śmierć osoby bliskiej, sąd może zasądzić jej najbliższemu członkowi rodziny jedynie kwotę ryczałtową odszkodowania pieniężnego, mając na względzie tą właśnie okoliczność.
Oznacza to, że wysokość odszkodowania za śmierć najbliższego członka rodziny pozostaje, de facto, w sferze indywidualnej decyzji sądu orzekającego w takiej sprawie. Tak czy inaczej, musi ono mieć swój ścisły wymiar ekonomiczny i obejmować taką kwotę, która odczuwalna jest jako realne, adekwatne przysporzenie zarówno przez uprawnionego, jak i z obiektywnego punktu widzenia uwzględniającego „ocenę większości rozsądnie myślących ludzi”.
Ciężar dowodu w tym zakresie każdorazowo spoczywa na podmiocie, który dochodzi odszkodowania. Zaznaczyć przy tym trzeba, że nie może ono prowadzić do bezpodstawnego wzbogacenia się poszkodowanego. Taka sytuacja prowadziłaby bowiem do naruszenia istoty odszkodowania, jako narzędzia kompensacji doznanego uszczerbku majątkowego.
Czy odszkodowanie za śmierć osoby bliskiej pokrywa wszystkie poniesione straty?
Warto wspomnieć, że świadczenie uzyskiwane na przedmiotowej podstawie nie odpowiada ściśle obowiązującej w polskim prawie zasadzie uzyskiwania przez poszkodowanego pełnego odszkodowania, pokrywającego wszystkie poniesione przez niego straty. Wedle przepisów Kodeksu cywilnego ma ono być bowiem „stosowne”, a więc takie, które ułatwi przystosowanie się uprawnionemu do zmienionej sytuacji życiowej. Nie mieszczą się w nim tym samym wszelkie możliwe szkody majątkowe pozostające w związku przyczynowym ze śmiercią bezpośrednio poszkodowanego.
Rozmiar należnego odszkodowania wyznaczany jest w efekcie przez zmienioną wskutek tego zdarzenia sytuację materialną osoby, która go dochodzi, a uległa znacznemu pogorszeniu w porównaniu z sytuacją wcześniejszą, w której zmarły przyczyniał się w istotnym zakresie do jej ukształtowania. Oznacza to, że każdorazowo ocena w tym przedmiocie jest dokonywana przez sąd, stosownie do okoliczności sprawy w ramach jego swobodnej oceny.
Ustalenie podlegającego naprawie przez zasądzenie odszkodowania rozmiaru szkody powinno nastąpić według stanu istniejącego w dacie wyrokowania. Jednak termin wymagalności roszczenia o wypłatę odszkodowania powinien być oznaczony z uwzględnieniem jego wysokości, jaka była należna w momencie zgłoszenia odpowiedzialnemu za naprawienie szkody roszczenia o jego uiszczenie. Dlatego tak ważne jest, abyś dokładnie udokumentował wystąpienie z takim żądaniem poprzez skierowanie pisemnego wezwania do jego dobrowolnej zapłaty, najlepiej za zwrotnym potwierdzeniem odbioru.
Podkreślić trzeba, że opisywane odszkodowanie nie może być przyznane w sytuacji, gdy bliski będący poszkodowanym żyje i może dochodzić pełnego naprawienia wyrządzonej mu szkody przez jej sprawcę. Dotyczy to także przypadku, gdy został dotknięty nawet najcięższą chorobą lub niepełnosprawnością, która niejako zrównywałaby go z osobą zmarłą z uwagi na zanik nawet bardzo ważnych odruchów życiowych – na przykład gdy nie można nawiązać z nim żadnego kontaktu.
Nie jest wystarczającym powodem do jego zasądzenia nawet fakt, że skutki dla osób bliskich mogą być podobnie ciężkie, a czasem nawet bardziej dotkliwe, w wypadku ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego bliskiego. Często ich wpływ na funkcjonowanie rodziny i trudności z tym związane mogą w dłuższej perspektywie być nawet większe, niż w razie jego śmierci.
Czym jest zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej?
Podstawą prawną do uzyskania zadośćuczynienia jest art. 446 § 4 Kodeksu cywilnego, w myśl którego sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Jest to świadczenie niezależne od opisanego powyżej odszkodowania i występuje obok niego, jeśli uprawniony tego zażąda.
Co do zasady, zadośćuczynienie stanowi w swej istocie odpowiednią sumę pieniężną, której celem jest wyrównanie szkody o charakterze niemajątkowym, a więc krzywdy. Przejawia się ona w cierpieniach psychicznych i fizycznych, będących skutkiem śmierci osoby najbliższej, z czym łączy się wiele innych uczuć, takich jak poczucie:
- osamotnienia,
- pustki,
- tęsknoty,
- nieustającego żalu,
- przejmującego smutku,
- rozpaczy,
- negatywnych i zmiennych nastrojów,
- depresji,
- pogorszenia się jakości życia,
- ogólnego przygnębienia, etc.
Czym różni się zadośćuczynienie od odszkodowania?
Zadośćuczynienie ma przyczynić się do powetowania poczucia krzywdy poszkodowanego. Dzięki niemu uprawniony otrzymuje środki finansowe uzyskane od osoby odpowiedzialnej za śmierć osoby bliskiej. Jego funkcją jest złagodzenie cierpienia psychicznego pokrzywdzonego wywołanego takim właśnie zdarzeniem oraz pomoc w dostosowaniu się do przez niego do zmienionej w związku z tym sytuacji osobistej. Pełni więc przede wszystkim funkcję kompensacyjną, której istotą jest wyrównanie poniesionego przez uprawnionego uszczerbku w postaci odniesionej krzywdy.
Tym właśnie różni się od odszkodowania, którego celem jest wyrównanie powstałych szkód. Odszkodowanie obejmuje wyrównanie strat materialnych i niematerialnych, zaś zadośćuczynienie ma funkcję przede wszystkim kompensacyjną, dotyczącą tylko i wyłącznie wyrządzenia na osobie krzywdy o charakterze niemajątkowym. Wyznacza się je przy uwzględnieniu stopnia oraz czasu trwania cierpienia uprawnionego, a także takich czynników jak:
- ograniczenia w funkcjonowaniu codziennym,
- uniemożliwienie rozwoju osobistego,
- wyłączenie z normalnego życia,
- uniemożliwienie pełnej możliwości zarobkowania.
Zadośćuczynienie obejmuje zarówno doznane przez poszkodowanego cierpienia o charakterze teraźniejszym, jak i te, które będą jego udziałem w przyszłości. W tym celu, jako poszkodowany, powinieneś otrzymać od osoby odpowiedzialnej za szkodę sumę pieniężną w takiej wysokości, abyś mógł za jej pomocą zatrzeć lub co najmniej złagodzić odczucie krzywdy i odzyskać równowagę psychiczną.
Od kiedy przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej?
Roszczenie o zadośćuczynienie powstaje z chwilą, gdy nastąpi skutek nieszczęśliwego zdarzenia w postaci śmierci osoby bliskiej. Nie wystarczy więc do tego zaistnienie jedynie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia po jej stronie. Oznacza to, że pomiędzy czynem niedozwolonym sprawcy szkody, a śmiercią poszkodowanego musi wystąpić związek przyczynowy.
Wówczas to data śmierci poszkodowanego stanowić będzie zdarzenie, z którym łączone będą roszczenia osób najbliższych o zadośćuczynienie. Tym samym to nie moment działania sprawcy w następstwie którego doszło do rozstroju zdrowia lub uszkodzenia ciała prowadzącego do śmierci poszkodowanego, lecz data jego zgonu wyznacza chwilę, w której staje się wymagalne żądanie zasądzenia tego świadczenia.
Jaka może być wysokość zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej?
Musisz wiedzieć, że żaden przepis obowiązującego prawa nie zawiera kryteriów, jakie należy uwzględniać przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej. Przyjmuje się, że ustalenie wysokości świadczenia powinno nastąpić przy uwzględnieniu wszystkich istotnych okoliczności, a przede wszystkim rozmiaru doznanej krzywdy. Kryteria którymi powinien się kierować sąd określając kwotę zadośćuczynienia wyznacza orzecznictwo. Zgodnie z nim, ma on uwzględniać przede wszystkim:
- wstrząs psychiczny i cierpienia moralne wywołane śmiercią osoby bliskiej,
- poczucie osamotnienia i pustki po jej śmierci,
- rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym,
- rolę w rodzinie pełnioną przez osobę zmarłą,
- wystąpienie zaburzeń będących skutkiem śmierci osoby bliskiej, na przykład w postaci nerwicy czy depresji,
- stopień, w jakim pokrzywdzony będzie umiał odnaleźć się w nowej rzeczywistości i ją zaakceptować,
- wiek pokrzywdzonego.
Zarówno okoliczności wpływające na wysokość zadośćuczynienia, jak i mierniki jakie są stosowane do ich oceny, muszą być każdorazowo i indywidualnie rozważane przez sąd w związku z konkretną osobą poszkodowanego. Sumy jakie są zasądzone z tytułu zadośćuczynienia w podobnych sprawach nie są więc w pełni miarodajne i mogą jedynie dawać wskazówki orientacyjne, zapobiegając powstawaniu rażących dysproporcji w tym zakresie w podobnych stanach faktycznych. Nie mogą natomiast wprost stanowić dodatkowego kryterium, które stosowane będzie przy określaniu wysokości zadośćuczynienia w Twojej sprawie.
Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że oceniając wysokość zadośćuczynienia, nie należy brać pod uwagę statusu społecznego i materialnego pokrzywdzonego. Określając jego wysokość w pieniądzu można natomiast odwoływać się do „stopy życiowej społeczeństwa”, która w pośredni sposób może wyznaczać granice, w jakich powinna się ona zamknąć. Przesłanka ta ma charakter uzupełniający i ogranicza wysokość zadośćuczynienia tak, by jego przyznanie nie prowadziło do wzbogacenia osoby uprawnionej. Nie może jednak pozbawiać zadośćuczynienia jego zasadniczej funkcji kompensacyjnej i eliminować innych czynników, które kształtują jego rozmiar.
Zadośćuczynienie nie jest zatem w żadnym stopniu zależne od pogorszenia sytuacji materialnej osoby uprawnionej i poniesienia przez nią szkody majątkowej. Jego wartość musi być ekonomicznie odczuwalna, nie może jednak być nadmierna w stosunku do doznanej przez uprawnionego krzywdy i aktualnych stosunków majątkowych społeczeństwa. Jako taka, powinna być utrzymana w rozsądnych granicach. Poza tym zadośćuczynienie musi odpowiadać zasadzie sprawiedliwości, w szczególności nie może prowadzić do niezasadnego, a więc bezpodstawnego wzbogacenia osoby uprawnionej do tego rodzaju świadczenia.
Jak uzyskać odszkodowanie i zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej?
Uzyskanie odszkodowania za śmierć bliskiej osoby wymaga pewnych starań i wykonania szeregu czynności prawnych. Od ich właściwego przeprowadzenia zależy skuteczne wystąpienie z roszczeniami w tym przedmiocie i uzyskanie świadczenia lub świadczeń.
Na początku powinieneś określić rodzaj i wysokość szkody, jaką zostałeś dotknięty.
Następnie konieczne jest zgromadzenie przez Ciebie wszelkiej niezbędnej dokumentacji związanej ze zdarzeniem skutkującym śmiercią osoby bliskiej oraz ustalenie okoliczności, jakie mu towarzyszyły. Musisz przede wszystkim:
- zgromadzić świadków którzy będą w stanie zaświadczyć, iż doszło do nieszczęśliwego wypadku oraz jakie były jego skutki,
- zabezpieczyć wszelkie dowody wskazujące jaką szkodę poniosłeś oraz w jakiej wysokości. Mogą to być przede wszystkim rachunki za leczenie, zakup leków, przyrządów rehabilitacyjnych oraz odpowiednie zaświadczenia lekarskie.
Bardzo istotnym dowodem o który powinieneś się bezwzględnie postarać i przedstawić go przed sądem, będzie prywatna opinia sporządzona przez lekarza specjalistę o Twoim aktualnym stanie zdrowia i doznanym uszczerbku na zdrowiu, będącym następstwem śmierci osoby bliskiej. Tylko on jest bowiem w stanie obiektywnie określić czy negatywne dla Ciebie następstwa są wynikiem takiego właśnie zdarzenia, a nie skutkiem innych okoliczności. Jeśli uda mu się to wykazać w sposób jednoznaczny, uzyskasz naprawdę solidną podstawę do dochodzenia swoich roszczeń na drodze sądowej.
Kolejnym krokiem jest zwrócenie się do sprawcy szkody na piśmie z wezwaniem o dobrowolną zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienia. Wniosek taki musi zostać sformułowany w odpowiedni sposób. Należy w nim wskazać żądaną kwotę oraz termin do którego ma zostać uiszczona. Powinien także zawierać opis zdarzenia, które wywołało szkodę i takie dane, jak datę i miejsce sporządzenia oraz własnoręczny podpis.
Jeżeli sprawca zawarł umowę ubezpieczenia, wówczas z takim wezwaniem powinieneś zwrócić się do odpowiedniego zakładu ubezpieczeń.
Jeśli czynność ta nie przyniesie żadnego skutku, wówczas kolejnym krokiem jest wystąpienie z pozwem do właściwego sądu, czyli tego, w okręgu którego pozwany ma miejsce zamieszkania lub siedzibę.
Właściwość rzeczowa sądu w przypadku żądania zasądzenia odszkodowania i zadośćuczynienia uzależniona jest od wartości dochodzonego roszczenia. Jeśli jest ona wyższa niż 100 000 zł, wówczas do rozstrzygnięcia sprawy będzie właściwy sąd okręgowy, jeśli będzie mniejsza, sprawa będzie podlegała ocenie przez sąd rejonowy.
Czy roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie podlega przedawnieniu?
Na tak zadane pytanie niestety muszę Ci odpowiedzieć twierdząco – roszczenia te ulegają przedawnieniu. Następuje ono z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o:
- szkodzie oraz
- osobie obowiązanej do jej naprawienia.
Musisz pamiętać, że oba te warunki muszą być spełnione łącznie.
Co ważne, termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
Jeżeli szkoda została spowodowana czynem stanowiącym zbrodnię lub występek, termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody ulega wydłużeniu do lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa. Skutek ten następuje bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
Powinieneś wiedzieć, że przedawnienie roszczeń przysługujących niepełnoletnim o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej, niż z upływem dwóch lat od uzyskania przez nie pełnoletności.
Czy roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie podlega dziedziczeniu?
Roszczenia o odszkodowanie oraz zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej mają charakter osobisty i są ściśle związane z osobą, której przysługują. Oznacza to, że nie jest dopuszczalne ich zbycie w drodze czynności prawnej, na przykład umowy sprzedaży czy też darowizny. Jest to możliwe jednak, gdy są one już wymagalne i zostały uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem. Czy jednak podlegają one dziedziczeniu?
W powyższym kontekście musisz wiedzieć, że roszczenie w zakresie stosownego odszkodowania za śmierć osoby bliskiej wchodzi w skład spadku i przechodzi na spadkobierców uprawnionego do tego świadczenia. Oznacza to, że będą oni do niego uprawnieni w sytuacji, gdyby przysługiwało ono zmarłemu.
Także roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę wywołaną śmiercią osoby bliskiej podlega dziedziczeniu. Kwestia ta była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 12 grudnia 2013 r. (III CZP 74/13, LEX nr 1405242) uznał, iż jest to w pełni dopuszczalne. Zastosowanie ma tu jednak zasada, że może mieć to miejsce tylko wtedy, gdy zostało ono uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.
Po przeczytaniu niniejszego artykułu zapewne zdajesz sobie sprawę, jak skomplikowane i zawiłe potrafią być sprawy o odszkodowanie i zadośćuczynienie osoby bliskiej. Pomoc kancelarii adwokackiej specjalizującej się w sprawach o odszkodowania może być nieoceniona. Skontaktuj się z nami.
