Odszkodowania za śmierć osoby bliskiej

Śmierć bliskiej osoby w wyniku nieszczęśliwego wypadku niewątpliwie stanowi jedno z najbardziej traumatycznych doświadczeń, jakie mogą spotkać każdego z nas. Tego rodzaju zdarzenie pozostawia swój ślad na psychice osoby nim dotkniętej na całe życie, powodując też często wymierne pogorszenie stanu zdrowia pod względem czysto fizycznym.

Śmierć matki czy dziecka pozostawia swoje niezacieralne piętno. Choć oczywiście nic nie jest w stanie tego w pełni wynagrodzić, to jednak polskie prawo daje możliwość zmniejszenia rozmiarów doznanego nieszczęścia. Jeśli bowiem padłeś ofiarą takiej sytuacji, możesz dochodzić od jej sprawcy odpowiedniego odszkodowania oraz zadośćuczynienia. Wprawdzie droga do ich uzyskania nie jest wcale prosta i łatwa, jednak warto ją przebyć – jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci osoby bliskiej może bardzo Ci pomóc w uporaniu się z przeżytą traumą. Tym właśnie artykułem spróbuję Ci to ułatwić…

Z tego wpisu dowiesz się:

• Na jakiej podstawie prawnej możesz dochodzić swoich praw w razie śmierci osoby bliskiej?
• Czego możesz się domagać za śmierć osoby bliskiej?
• Komu należy się odszkodowanie za śmierć osoby bliskiej?
• Kim są najbliżsi członkowie rodziny zmarłego?
• Co znaczy pojęcie „osoby zmarłej”?
• Na czym polega „znaczne pogorszenie sytuacji życiowej”?
• Jakie inne świadczenia przysługują osobom uprawnionym z tytułu śmierci osoby bliskiej?
• Czym jest renta odszkodowawcza?
• Na czym polega obowiązek zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu zmarłego?
• Na jakich zasadach odpowiada sprawca śmierci osoby bliskiej?

Na jakiej podstawie prawnej możesz dochodzić swoich praw w razie śmierci osoby bliskiej?

Pierwsza kwestia jaka wymaga wyjaśnienia brzmi: na jakiej podstawie prawnej możesz dochodzić swoich praw w razie śmierci bliskiej dla Ciebie osoby i otrzymać pieniądze po śmierci ojca, matki, teściowych, lub innych członków rodziny?

Jakie normy prawne umożliwią Ci otrzymanie rekompensaty za śmierć osoby bliskiej? Na jakiej podstawie możesz żądać, aby zostało Ci wypłacone odszkodowanie za śmierć np. brata lub męża?

Odpowiedzi zawierają przepisy Kodeksu cywilnego, a dokładnie jego art. 446. Z niego właśnie wynika…

Czego możesz się domagać za śmierć osoby bliskiej?

Jeżeli nastąpiła śmierć bliskiej osoby wskutek zdarzenia, za które odpowiada osoba trzecia, przysługują Ci na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego ściśle określone roszczenia cywilnoprawne. W tym zakresie masz więc prawo do:

• odszkodowania (art. 446 § 3 k.c.),
• zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 446 § 4 k.c.),
• innych świadczeń (art. 446 § 1 oraz § 2 k.c.).

Komu należy się odszkodowanie za śmierć osoby bliskiej?

Niestety, odszkodowanie nie będzie Ci przysługiwało w każdym przypadku śmierci osoby bliskiej. Obowiązujące przepisy stanowią bowiem jednoznacznie, że sąd może przyznać stosowne odszkodowanie tylko:

• najbliższym członkom rodziny zmarłego,
• jedynie w przypadku, gdy wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

Kim są najbliżsi członkowie rodziny zmarłego?

Kim w kontekście odszkodowań i zadośćuczynień z tytułu śmierci są ,,osoby bliskie’’? Z punktu widzenia prawnego, w porównaniu z kategorią „osób bliskich”, pojęcie „najbliższych członków rodziny” mające w tym przypadku zastosowanie jest znacząco zawężone.

Jest ono bowiem determinowane przez istnienie pomiędzy zmarłym, a osobą uprawnioną do odszkodowania, stosunku o charakterze prawnorodzinnym. Inaczej mówiąc – muszą oni być członkami tej samej rodziny. Co to znaczy? Wydaje się to proste i oczywiste, ale – i tu zaskoczenie, wszak dotyczy to zagadnień prawnych – wcale tak nie jest!

Musisz wiedzieć, że żadna norma prawna nie zawiera definicji pojęcia „rodziny”. Przyjmuje się, że jest to najmniejsza grupa społeczna, powiązana poczuciem bliskości i wspólności, zarówno osobistej, jak i gospodarczej. Co ciekawe, może ona wynikać nie tylko z więzów pokrewieństwa.

Obejmuje więc stosunek pokrewieństwa, małżeństwa, przysposobienia, powinowactwa, rodziny zastępczej oraz pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym. To ostatnie oznacza codzienne współdziałanie osób, zmierzające do lepszego zaspokojenia ich potrzeb bytowych, w tym mieszkaniowych, żywnościowych i zarobkowych, a więc polegających na zapewnieniu dochodu stanowiącego źródło utrzymania. Wspólne zamieszkiwanie jest przesłanką uznania za rodzinę osób zamieszkujących ze sobą, jeżeli równocześnie z nim występuje element wspólnego gospodarowania. Ten zaś polega na dzieleniu lokalu mieszkalnego w sposób pozwalający stwierdzić, że koncentruje się w nim aktywność życiowa osoby zamieszkującej. Wspólne gospodarowanie opiera się bowiem na podziale zadań związanych z właściwym prowadzeniem takiego gospodarstwa.

Nie można więc więzi rodzinnej utożsamiać z biologicznym pochodzeniem, gdyż nie powstaje ona automatycznie między pochodzącymi od siebie ludźmi, ani też wskutek dokonania czynności prawnej w postaci, na przykład, złożenia oświadczenia prowadzącego do zawarcia małżeństwa czy adopcji. Wymaga ona określonego stopnia zaangażowania emocjonalnego między ludźmi których ma łączyć, podlegając w miarę upływu czasu określonym przemianom.

Na czym polega stosunek pokrewieństwa oraz powinowactwa wynika wprost z uregulowań Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

W ich myśl:

• krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej,
• krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej.

Sam stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których doszło do jego powstania.

Z kolei powinowactwo to stan powstający pomiędzy małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Co ważne, trwa ono mimo ustania małżeństwa, zaś jego linię i stopień określa się według linii i stopnia pokrewieństwa.

Rodzina a osoby bliskie

No dobrze, skoro już wiesz, co oznacza pojęcie „rodziny”, muszę Ci wytłumaczyć, kto w jej ramach ma status „osoby najbliższej”…

Zaznaczyć trzeba, że prawo karne zawiera katalog osób definiowanych jako „najbliższe”. Należą do nich:

• małżonkowie,
• wstępni, a więc osoby od których wywodzi się dana osoba, tj. jej rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, itd.,
• zstępni, czyli potomkowie danej osoby, a więc jej dzieci, wnuki, prawnuki, etc.,
• rodzeństwo,
• powinowaci w tej samej linii lub stopniu,
• osoby pozostające w stosunku przysposobienia oraz ich małżonkowie,
• osoby pozostające we wspólnym pożyciu.

Niestety, przepisy prawa karnego mogą być stosowane do stosunków o charakterze cywilnoprawnym jedynie pomocniczo. Z tego właśnie powodu, kwestia kto należy do kręgu „najbliższych członków rodziny” stała się przedmiotem bardzo bogatego orzecznictwa sądów cywilnych. W sposób jednoznaczny wynika z niego, iż należy tę problematykę traktować bardzo szeroko, pozostawiając decyzję, czy ktoś może do niego zostać zaliczony, do wyłącznej decyzji składu orzekającego. Ostatecznie więc, cała rzecz zależy od indywidualnych uwarunkowań i okoliczności danego przypadku oraz poglądu jaki wykształcił sobie w tym zakresie sąd rozpatrujący daną sprawę.

Z całą pewnością za najbliższych członków rodziny uznać trzeba zstępnych i wstępnych pierwszego stopnia, a więc dzieci i rodziców, jak również małżonka oraz rodzeństwo. Tym samym jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ojca, matki, syna, córki, męża, żony oraz brata lub siostry jest z całą pewnością w pełni zasadne. Zdaniem Sądu Najwyższego, do kategorii tej należy także macocha, zwłaszcza wtedy, gdy uzasadniają to pozytywnie oceniane, w świetle zasad współżycia społecznego, stosunki łączące ją i pasierba lub pasierbicę. Będzie to miało miejsce w sytuacji, gdy wychowuje ich ona już od najmłodszych lat i traktuje jak własne dzieci, otaczając odpowiednią opieką i miłością.

Sąd Najwyższy wskazał ponadto, że najbliższym członkiem rodziny – w zależności od sytuacji – niekoniecznie musi być najbliższy krewny. Pokrewieństwo bowiem nie stanowi podstawowego, ani też wyłącznego kryterium bliskości oraz przynależności do rodziny. W tym względzie decydujące znaczenie ma faktyczny układ stosunków między konkretnymi osobami, a nie formalna kolejność pokrewieństwa wynikająca w szczególności z przepisów prawa rodzinnego. Tym samym, o byciu osobą najbliższą decydują więzy uczuciowe i emocjonalne, a nie prawne.

Dla małoletniego dziecka, w świetle powyższego, najbliższym członkiem rodziny są nie tylko jego rodzice czy rodzeństwo, lecz również dalsi zstępni, z którymi dziecko zamieszkuje. Sprawują oni bowiem nad nim bezpośrednią opiekę, uczestniczą w jego wychowaniu oraz życiu codziennym, jak również w ważnych wydarzeniach które go dotyczą.

Na takiej samej zasadzie, najbliższym członkiem rodziny dla siostrzeńca będzie wujek, czyli krewny w linii bocznej. Za najbliższego członka rodziny może być uznane także przyrodnie rodzeństwo oraz narzeczony/a.

Konkubinat

Do kategorii osoby najbliższej z całą pewnością należy także konkubent/ina. Pod względem prawnym konkubinat stanowi bowiem nieformalny związek łączący dwie osoby, które pozostają ze sobą w pożyciu, jednakże bez usankcjonowania tego stanu w świetle prawa jako małżeństwa. Jest to więc współżycie analogiczne do małżeńskiego, tyle że pozbawione legalnego węzła. Oznacza to istnienie ogniska domowego charakteryzującego się duchową, fizyczną i ekonomiczną więzią łączącą partnerów.

Cechą konkubinatu jest więc trwała i stabilna wspólnota dwojga osób o charakterze osobisto-majątkowym, obejmująca także prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego. Są jednak w tym względzie pewne warunki – zdaniem Sądu Najwyższego konkubent może być uznany za najbliższego członka rodziny tylko w przypadku, jeżeli istnienie konkubinatu nie krzywdzi żadnych innych rodzin czy też z innych przyczyn nie powinno być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i jeżeli taki faktyczny związek ma charakter trwały i istnieje przez dłuższy okres.

Adopcja, przysposobienie i inne bliskie relacje

Także prawne formy tworzenia związków zrównanych pod względem prawnym z rodziną naturalną, w postaci na przykład przysposobienia czy też rodziny zastępczej, powodują powstanie takich relacji międzyludzkich, które są traktowane jak związki najbliższego pokrewieństwa, zwłaszcza między małoletnimi a ich przybranymi rodzicami.

Do opisywanego kręgu sądy czasami zaliczają nawet kolegów, pod warunkiem jednak że łączyły ich szczególne, wyjątkowe więzi przyjaźni i wzajemnego wspierania się.

Kogo uznaje się za osobę bliską?

Podsumowując powyższe rozważania – o tym kto jest najbliższym członkiem rodziny zmarłego decyduje faktyczny układ stosunków rodzinnych pomiędzy zmarłym a „bliskimi” mu osobami.

W każdym razie, w sprawach o zadośćuczynienie za krzywdę doznaną wskutek śmierci osoby bliskiej, za najbliższych członków rodziny sądy uznają przede wszystkim:

• małżonków,
• rodziców,
• dzieci,
• rodzeństwo,
• dziadków,
• wnuków,
• konkubentów,
• narzeczonych,
• dzieci konkubiny lub konkubenta.

Oczywiście, nie można jednak z góry przyjąć kto może zostać uznany za najbliższego członka rodziny, a jakie osoby absolutnie nie mają prawa do takiego miana. Rozstrzygnięcie tego rodzaju władny jest każdorazowo podjąć tylko i wyłącznie sąd, po wnikliwym rozważeniu indywidualnych okoliczności i uwarunkowań konkretnej sprawy.

Reasumując – odszkodowania za śmierć rodzica, dorosłego dziecka, babci lub dziadka, brata lub siostry, oraz odszkodowanie za śmierć teścia – są w zasadzie pewne, natomiast odszkodowanie za śmierć rodzica partnera – dość wątpliwe, choć niewykluczone.

Musisz wiedzieć, że nie tylko pojęcia „rodziny” oraz jej „najbliższych członków” stały się przedmiotem zawiłych interpretacji prawnych – to samo zjawisko dotyczy także określenia…

Co znaczy pojęcie „osoby zmarłej”?

W myśl przepisów Kodeksu cywilnego przyczyną śmierci poszkodowanego może być:

• uszkodzenie ciała lub
• rozstrój zdrowia.

To pierwsze oznacza wszelkiego rodzaje naruszenia spójności fizykalnej człowieka, powodujące jej zniszczenie, a więc zerwanie ciągłości tkanek ciała lub jego organów. Jest to więc widoczne uszkodzenie tkanek i narządów ludzkiego organizmu. Może polegać na powstaniu rany, złamania czy też utracie części ciała, etc.

Z kolei rozstrój zdrowia to wywołany przyczyną zewnętrzną to stan dysfunkcji organów ludzkiego ciała, niepowodujący jednak ich widocznego uszczerbku. Polega on na spowodowaniu niewłaściwego działania organizmu człowieka poprzez wywołanie niedomagania układów lub systemów będących jego częścią składową, takich jak na przykład system nerwowy czy układ pokarmowy. Może on być skutkiem uszkodzenia ciała, bądź powstać w sposób samoistny.

To tyle na temat przyczyn powodujących śmierć człowieka, jednak trzeba sobie odpowiedzieć na pytanie: jaką osobę polskie prawo uznaje za zmarłą?

Przyjmuje się, iż za zmarłego można uznać każdą istotę ludzką pozbawioną życia. Sąd Najwyższy wskazał, że zmarłym jest osoba, która żyła choć przez chwilę, a tym samym nabyła zdolność prawną, albo była zdolna do samodzielnego życia. Na marginesie wyjaśnić trzeba, iż zdolność prawna to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków cywilnoprawnych.

Zagadnienie to jest szczególnie ważne w kontekście możliwości domagania się zadośćuczynienia w przypadku śmierci dziecka przed jego urodzeniem. Szczegółowo piszę o tym w artykule: „Odszkodowanie i zadośćuczynienie za śmierć nienarodzonego dziecka”

Na czym polega „znaczne pogorszenie sytuacji życiowej”?

Jak pisałem wcześniej, drugim kryterium od którego uzależnione jest prawo do odszkodowania za śmierć osoby bliskiej, obok pozostawania w bliskiej relacji rodzinnej ze zmarłym, jest znaczne pogorszenie sytuacji życiowej osób poszkodowanych wskutek jego lub jej śmierci.

Co to w praktyce oznacza?

Niewątpliwie śmierć osoby najbliższej należy do najbardziej traumatycznych doświadczeń, jakie mogą spotkać człowieka. Tego rodzaju zdarzenie pozostawia swój ślad na psychice osoby nim dotkniętej na całe życie, powodując też często pogorszenie stanu zdrowia pod względem nie tylko psychicznym, lecz również fizycznym. Wywołuje więc ono szkodę polegającą na rozstroju zdrowia osoby która została nim dotknięta, spowodowanym stresem i przeżyciami wywołanymi zgonem osoby bliskiej. Osoba najbliższa zmarłemu jest więc w sposób oczywisty poszkodowana w sposób pośredni.

Sąd Najwyższy wskazał, iż w przypadku gdy pogorszenie stanu zdrowia rzutuje negatywnie na wszystkie sfery życia, prowadząc w efekcie do utraty energii, sił życiowych, osłabiając motywację do kształcenia się, zdobywania kwalifikacji, pracy zarobkowej, zmniejszając efektywność w zdobywaniu środków utrzymania, gromadzeniu zasobów, a zatem pogarsza jej perspektywy na przyszłość, to niewątpliwie okoliczności te powodują znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, wywołując wyraźnie odczuwalne skutki ekonomiczne, które mogą zostać skompensowane tylko odpowiednim odszkodowaniem.

Tym samym, pogorszenie takie może powodować nie tylko uszczerbek w aktualnej sytuacji materialnej poszkodowanego, ale również w możliwości polepszenia warunków życiowych w przyszłości i w ograniczeniu planów życiowych.

Zaznaczyć przy tym trzeba, że pogorszenia sytuacji życiowej nie można sprowadzać do prostego zmniejszenia dochodów lub zwiększenia wydatków najbliższych członków rodziny zmarłego. Szkody majątkowe prowadzące do znacznego pogorszenia bieżącej lub przyszłej sytuacji życiowej osoby najbliższej zmarłemu są często nieuchwytne lub trudne do obliczenia. Często wynikają one z obniżenia aktywności życiowej i negatywnego wpływu śmierci osoby bliskiej na psychikę i stan somatyczny, co niekoniecznie przejawia się w konkretnej chorobie.

Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej uprawnionego jest więc w efekcie zależne od rozmiarów ujemnych następstw o charakterze majątkowym, a także zmian w sferze dóbr niematerialnych uprawnionego wywołanych przez śmierć osoby bliskiej, tych już istniejących oraz tych dających się przewidzieć w przyszłości na podstawie zasad doświadczenia życiowego.

Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej może także polegać na pozbawieniu osoby uprawnionej możliwości korzystania z faktycznego wsparcia udzielanego jej wcześniej przez zmarłą osobę bliską. Ich wymiar majątkowy sprowadza się do zwalniania uprawnionych z konieczności pokrywania tego rodzaju kosztów. Pomoc w tym wymiarze może przybrać postać na przykład dostarczania przez osobę zmarłą żywności, środków higienicznych, prowadzenia przez nią gospodarstwa domowego, sprawowania bezpośredniej opieki, udzielania pomocy w różnorakich dziedzinach, takich jak nauka, praca zawodowa, działalność gospodarcza, remonty, naprawy, utrzymanie nieruchomości lub innych składników majątku, przykładowo samochodu poprzez zapłatę ubezpieczenia OC.

Jak ocenia się wymiar pogorszenia sytuacji życiowej na skutek śmierci osoby bliskiej?

Oceny, czy zachodzi znaczne pogorszenie sytuacji życiowej osób należących do najbliższej rodziny zmarłego dokonuje sąd orzekający w danej sprawie. Bierze on przy tym pod uwagę indywidualne uwarunkowania, a w szczególności:

• jaki jest rozmiar ujemnych następstw natury majątkowej dla osoby pośrednio poszkodowanej,
• jej stan zdrowia, wiek, warunki i trudności życiowe, oraz panujące w jej środowisku stosunki rodzinne i majątkowe,
• porównanie obecnej sytuacji osoby uprawnionej ze stanem, w jakim znajdowałaby się ona, gdyby nie doszło do śmierci bliskiego.

Jakie są funkcje oraz wysokość zadośćuczynienia oraz odszkodowania za śmierć osoby bliskiej?

Odszkodowanie oraz zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej pełnią ściśle określone funkcje pod względem prawnym. Sądy kierują się również ściśle określonymi zasadami przy określaniu ich wysokości.

Z uwagi na obszerność tych zagadnień, opisuję je w odrębnym wpisie: „Jakie są funkcje oraz wysokość zadośćuczynienia oraz odszkodowania za śmierć osoby bliskiej”

Z tego właśnie powodu, w niniejszym artykule zajmę się jedynie tematem, sygnalizowanym już wcześniej, a mianowicie…

Jakie inne świadczenia przysługują osobom uprawnionym z tytułu śmierci osoby bliskiej?

Jak wskazywałem we wcześniejszej części wpisu, osobom poszkodowanym wskutek śmierci osoby bliskiej przysługują, poza odpowiednim odszkodowaniem oraz zadośćuczynieniem – także świadczenia innego rodzaju.

Są one określone w przepisach art. 446 § 1 oraz § 2 Kodeksu cywilnego i przyjmują postać:

• renty odszkodowawczej,
• obowiązku zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu zmarłego.

Renta odszkodowawcza

Do wystąpienia z żądaniem zasądzenia renty odszkodowawczej od zobowiązanego do naprawienia szkody uprawnieni są:

• osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny (renta obligatoryjna). Generalnie, obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo, a także osoby powiązane ze zmarłym pod względem prawnym, jak na przykład jego małżonek,
• inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego (renta fakultatywna).

Podkreślić trzeba, że „osobą bliską” w świetle orzecznictwa może być:

• krewny,
• powinowaty – bez względu na stopień pokrewieństwa i powinowactwa,
• inna osoba, z którą zmarłego łączyły bliskie stosunki faktyczne, w postaci więzów uczuciowych lub prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego, na przykład konkubent/konkubina, dzieci przyjęte pod pieczę w ramach rodziny zastępczej, czy też dziecko przebywające w placówce opiekuńczej, które utrzymywało stały kontakt ze zmarłym.

Jeśli chodzi o dostarczane przez zmarłego środki utrzymania to muszą one mieć na celu alimentację osoby na rzecz której były one przekazywane, a więc zapewnienie jej środków utrzymania. Nie mogą one tym samym być przeznaczone na inne cele, na przykład w związku z jej działalnością zawodową. Przyjmuje się jednak, że środki utrzymania należy rozumieć szeroko – nie ograniczają się one do pokrywania kosztów codziennej egzystencji, ale obejmują także zaspokajanie potrzeb związanych z edukacją, życiem kulturalnym, potrzeb opiekuńczych, wypoczynkowych oraz zdrowotnych i związanych z procesem leczenia. Dodać trzeba, iż bez znaczenia jest sposób spełniania tych świadczeń, a więc czy odbywało się to w postaci pieniężnej czy też w naturze. Z kolei dobrowolność dostarczania środków utrzymania oznacza, że brak było po stronie zmarłego formalnego obowiązku prawnego w tym przedmiocie.

Jaka jest wysokość renty odszkodowawczej w przypadku śmierci osoby bliskiej?

Rentę odszkodowawczą oblicza się stosownie do:

• potrzeb poszkodowanego oraz
• możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego.

Ponieważ pierwsza z wymienionych powyżej przesłanek nie została niczym ograniczona, może ona obejmować wszystkie potrzeby uprawnionego, których został pozbawiony, a które były rzeczywiście zaspokajane przez zmarłego.

Nie dotyczy to tylko tzw. potrzeb „usprawiedliwionych”. Te ostatnie, to takie których zaspokajanie jest niezbędne dla prowadzenia życia na normalnym, przeciętnym poziomie, przy czym musi on być odpowiedni dla stanu zdrowia i wieku uprawnionego. Co ciekawe, obejmują one nie tylko potrzeby o charakterze fizycznym, ale także duchowym – na przykład w postaci odpowiedniej rozrywki, dostępu do kultury, książek, etc.

Musisz wiedzieć, że możliwości zarobkowe zmarłego określają zarobki i dochody, jakie byłby on w stanie uzyskiwać przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych. Z kolei jego możliwości majątkowe, to po prostu aktywa, nie tylko faktycznie posiadane, ale także te, które byłyby możliwe do uzyskania przy wykorzystaniu posiadanych możliwości oraz zasad prawidłowego gospodarowania.

Tym samym, „możliwości” nie są tożsame z dochodami, jakie były rzeczywiście osiągane przez zobowiązanego. Stanowią one bowiem jego „potencjał” zarobkowy, a więc takie dochody, które mógł on i powinien uzyskiwać.

Wobec powyższego stwierdzić trzeba, że ustalenie możliwości zarobkowych oraz majątkowych zmarłego ma często charakter hipotetyczny, gdyż kryterium ich ustalenia nie zawsze są zarobki, które były przez niego osiągane przed śmiercią, lecz sama zdolność do uzyskania wyższego wynagrodzenia. Oczywiście, nierzadko sąd określa ich wysokość na podstawie faktycznych dochodów jakie otrzymywał zmarły, gdyż po prostu odpowiadają one jego możliwościom.

W każdym jednak przypadku ich wyznaczenie powinno być oparte na realnych podstawach, przemawiających za tym, że z dużym stopniem prawdopodobieństwa osiągnąłby on oznaczone dochody. Określając możliwości zarobkowe i majątkowe zmarłego konieczne jest przy tym uwzględnianie kwot, jakie przeznaczał on na zaspokojenie własnych potrzeb. W sytuacji, w której potrzeby poszkodowanego przewyższają możliwości majątkowe i zarobkowe zmarłego, dochodzi do miarkowania renty, a więc jej odpowiedniego zmniejszenia.

Inne czynniki brane pod uwagę przy określaniu wysokości renty odszkodowawczej

Przy określaniu wysokości renty pod uwagę brane są także takie czynniki, jak:

• przyczynienie się zmarłego do wystąpienia zdarzenia, które spowodowało jego śmierć,
• przyczynienie się do powstania lub zwiększenia szkody uprawnionego do renty

– w takich przypadkach ulega ona proporcjonalnemu obniżeniu.

Opisywana renta ma charakter odszkodowawczy. Stanowi wynagrodzenie straty, jakiej doznała osoba uprawniona do alimentacji przez niemożność uzyskania świadczenia zezwalającego na zaspokojenie jej wszystkich potrzeb. Tym samym, jej celem jest restytucja, w granicach możliwych do zrealizowania, tego stanu rzeczy, jaki istniał w chwili zdarzenia wywołującego szkodę w postaci śmierci osoby bliskiej. Zmierza więc do wyrównania uszczerbku o charakterze majątkowym, czyli naprawienia szkody, pozwalając jednocześnie zapewnić uprawnionemu środki utrzymania.

Co ważne, w przypadku gdy osób uprawnionych do renty jest więcej niż jedna, każdej z nich, w razie spełnienia wymienionych powyżej przesłanek, przysługuje samodzielne roszczenie. Nie jest natomiast możliwe przyznanie renty łącznej na rzecz kilku poszkodowanych.

Warto wspomnieć, że renta odszkodowawcza może zostać skapitalizowana. Z ważnych powodów sąd może na żądanie poszkodowanego przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Przy określaniu jego wysokości uwzględnia się wysokość należnej renty odszkodowawczej oraz prawdopodobny okres trwania obowiązku jej wypłacania.

Warto wiedzieć, że prawo do renty, jako ściśle związane z osobą uprawnionego, wygasa wraz ze śmiercią uprawnionego i nie wchodzi w skład spadku po nim. Dziedziczne są natomiast wymagalne roszczenia o zapłatę poszczególnych rat rentowych, które nie zostały zaspokojone do momentu otwarcia spadku.

Obowiązek zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu zmarłego

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł. Oczywiście w praktyce będą to najczęściej osoby bliskie dla poszkodowanego.

Zwrot kosztów leczenia

Zwrot kosztów leczenia powinien objąć wszelkie wydatki realnie poniesione na leczenie poszkodowanego, jeżeli były one uzasadnione z punktu widzenia aktualnego stanu wiedzy medycznej. Dotyczy to w szczególności kosztu pobytu w szpitalu, niezbędnych zabiegów i operacji, wizyt lekarskich, pomocy pielęgniarskiej, rehabilitacji oraz wydatków poniesionych na zakup leków, środków opatrunkowych oraz innych akcesoriów medycznych.

Co ważne, należy przy tym uwzględniać wszelkiego rodzaju koszty, które dawały realne szanse na poprawę stanu zdrowia poszkodowanego. Obejmuje to również wydatki poniesione na uzasadnione leczenie prywatne. Wynika to z faktu, iż poszkodowany ma pełne prawo do podjęcia wszelkich działań, które w sposób optymalny i najbardziej skuteczny spowodują poprawę jego stanu zdrowia, który uległ pogorszeniu wskutek wyrządzenia mu przez sprawcę szkody – także w ramach odpłatnej pomocy medycznej.

Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, w której uzyskanie niezbędnych świadczeń w ramach systemu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego jest ograniczone, utrudnione, albo niemożliwe. Nie ma on bowiem obowiązku oczekiwania na wdrożenie odpowiedniego sposobu leczenia kosztem pogorszenia stanu swojego zdrowia.

Zwrot kosztów pogrzebu

Jeśli chodzi o zwrot kosztów pogrzebu, obejmuje on wyrównanie szeroko pojętych wydatków związanych z pochówkiem osoby zmarłej. Jego granice wyznaczają koszty bezpośrednio związane z pogrzebem – w tym przewóz zwłok, nabycie trumny, zakup miejsca na cmentarzu, jak również zwrot wydatków odpowiadających zwyczajom danego środowiska. Zalicza się do nich koszt postawienia nagrobka (w granicach kosztów przeciętnych, jeżeli nawet koszty rzeczywiste były znacznie większe, na przykład z uwagi na materiał lub wystrój nagrobka), wydatki na wieńce i kwiaty, koszty zakupu odzieży żałobnej.

Ponadto, należą do nich także wydatki na poczęstunek osób biorących udział w pogrzebie, gdyż jest to zwyczaj w zasadzie powszechnie przyjęty, a zwłaszcza jeśli jest stosowany w danym środowisku – oczywiście przy uwzględnieniu specyficznych okoliczności konkretnego przypadku. Dotyczy to przede wszystkim krewnych zmarłego, a więc bliższych i dalszych członków rodziny, jak również innych osób, które były ze zmarłym bliżej związane, na przykład przyjaciół lub współpracowników. Koszt takiego poczęstunku, utrzymany w rozsądnych granicach, stosownie do okoliczności, podlega zwrotowi na równi z innymi kosztami pogrzebu.

Na jakich zasadach odpowiada sprawca śmierci osoby bliskiej?

Do zapłaty odszkodowania, zadośćuczynienia oraz innych opisanych powyżej świadczeń należnych osobom pośrednio poszkodowanym wskutek śmierci osoby bliskiej, zobowiązany jest sprawca zdarzenia powodującego takie właśnie konsekwencje i jako taki będący zobowiązany do usunięcia jego negatywnych następstw. Jego odpowiedzialność określa się jako deliktową, czyli wynikającą z popełnienia przez niego czynu niedozwolonego.

W doktrynie prawa cywilnego za czyn niedozwolony uznaje się działanie bądź zaniechanie człowieka, w wyniku którego powstała szkoda, a także zdarzenie, za które obowiązujące prawo czyni kogoś odpowiedzialnym. W systemie polskiego prawa cywilnego odpowiedzialność sprawcy ustalana jest na trzech zasadach:

• winy,
• ryzyka lub
• słuszności.

Zasada winy

Zasada winy określa, iż obowiązek naprawienia szkody ciąży na sprawcy w przypadku, gdy jego działanie było bezprawne. Może to wynikać zarówno z naruszenia wprost obowiązujących przepisów prawa, jak i powszechnie przyjętych zasad ostrożnego i przewidującego działania. Musi to być jednak działanie w pełni świadome, co oznacza, że sprawca w czasie wykonywania swoich czynności powinien dysponować pełną zdolnością do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem. Tym samym, sprawca szkody musi ponosić pełną i bezsporną winę za powstanie wywołanej przez niego szkody. Przykładem może być odpowiedzialność z tytułu popełnionego błędu medycznego.

Zachęcam do zapoznania się z moimi artykułami:

• „Błędy w sztuce medycznej – czym są?”,
• „Odszkodowania za błędy medyczne/lekarskie”,

Zasada ryzyka

Zasada ryzyka oznacza, iż sprawca szkody ponosi za nią odpowiedzialność z samego tylko faktu, że eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia wykorzystujące siły przyrody lub posługuje się w wykonywaniu swej działalności osobami, które mu podlegają, choćby nawet nie ponosił sam winy. Przykładem może być odpowiedzialność posiadacza pojazdu mechanicznego, który dokonał potrącenia pieszego, w wyniku którego nastąpiła jego śmierć.

Zasada słuszności

Z kolei zasada słuszności polega na zapewnieniu poszkodowanemu ochrony prawnej wówczas, gdy brak jest podstaw do dochodzenia roszczenia odszkodowawczego na zasadach ogólnych, lecz istnieją ważne racje (w tym natury moralnej), przemawiające za dokonaniem kompensacji doznanej przez niego szkody.

Związek przyczynowo – skutkowy

Musisz wiedzieć, że warunkiem koniecznym odpowiedzialności odszkodowawczej jest istnienie pomiędzy odniesioną przez poszkodowanego szkodą a działaniem sprawcy, adekwatnego i oczywistego związku przyczynowo – skutkowego.

Kto odpowiada za spowodowanie szkody?

Szkoda może zostać poszkodowanemu wyrządzona zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio. To pierwsze ma miejsce na przykład w przypadku sprawcy wypadku komunikacyjnego bądź osoby, która uderzyła pokrzywdzonego. Osoby takie ponoszą wyłączną odpowiedzialność odszkodowawczą. Drugie zachodzi szczególnie w sytuacji, w której sprawca nie dopełnił swoich obowiązków, czym przyczynił się do spowodowania zdarzenia wywołującego szkodę.

Może to być lekarz niewykonujący koniecznych badań diagnostycznych, właściciel obiektu, który dopuścił do niesprawności znajdujących się w nim urządzeń (na przykład siłowni), czy też nie zadbał o utrzymanie we właściwym stanie jego nawierzchni, która stała się nadmiernie śliska – przykładowo na basenie, co z kolei doprowadziło do tragicznego wypadku. Jeśli szkoda została spowodowana bezpośrednio przez, na przykład, pracownika danego przedsiębiorcy, odpowiedzialność odszkodowawcza obciąża jego pracodawcę.

W przypadku gdy szkodę wyrządziła osoba, która wykonywała swoje czynności na rzecz przedsiębiorcy lub innego podmiotu na podstawie umowy cywilnoprawnej, przykładowo zlecenia, odpowiedzialność odszkodowawcza ma charakter solidarny – ponosi ją zarówno ta osoba, jak i sama placówka. Dokładne wytłumaczenie tego mechanizmu znajduje się w moim artykule: ,,Odszkodowania za błędy medyczne/lekarskie”

Obowiązek odszkodowawczy ubezpieczyciela

Jeżeli poszkodowany zawarł umowę ubezpieczenia, wówczas obowiązek odszkodowawczy obciąża ubezpieczyciela, a więc zakład ubezpieczeń który przyjął na siebie taką odpowiedzialność na podstawie zawartej w tym przedmiocie umowy i na zasadzie ponoszonego ryzyka. Jest to tzw. odpowiedzialność gwarancyjna, zapewniająca pieniądze z polisy po śmierci poszkodowanego.

Odpowiedzialność odszkodowawcza sprawcy bądź ubezpieczyciela może ulec proporcjonalnemu zmniejszeniu, w przypadku gdy poszkodowany uczestniczył w powstaniu szkody, bądź też przyczynił się do zwiększenia jej rozmiaru. W takim przypadku kwota odszkodowania za śmierć, na przykład w wypadku samochodowym, podlega odpowiedniemu obniżeniu.

Po przeczytaniu niniejszego artykułu zapewne zdajesz sobie sprawę, jak skomplikowane i zawiłe potrafią być sprawy o odszkodowanie i zadośćuczynienie osoby bliskiej. Od ustalenia bliskości relacji ze zmarłym, przez ustalenie winy za śmierć osoby bliskiej, po wysokość należnych świadczeń i wyegzekwowanie ich wypłaty – pomoc kancelarii adwokackiej specjalizującej się w sprawach o odszkodowania może być nieoceniona. Skontaktuj się z nami.